بررسی تاریخچه زنبورداری
زنبور عسل یکی از موجودات بسیار مهم و نقش آفرین در روی زمین است. تاریخچه زنبورداری نشان می‌دهد که زنبور با قدمت بیش از 150 میلیون ساله‌اش خدمت بسیار شایانی به تکامل و بقای چرخه حیات و اکوسیستم نموده است. بدون حضورش چهره طبیعت و تنوع موجودات بسیار متفاوت‌تر و اندکتر از حال می‌بود. یکی از نقشهای بسیار بی بدیل زنبور گرده افشانی گیاهان و درختان است. بسیاری از گیاهان بدون زنبور تا بحال نسلشان منتقرض می‌شد و از دایره حیات بیرون می‌رفتند. اگر روزی زنبور عسل از گردونه حیات بیرون رود زمان زیادی طول نخواهد کشید که نسل بشر و سایر موجودات رو به انقراض خواهند نهاد.
گرده افشانی گیاهان توسط زنبور عسل اهمیت زیادی دارد. دانشمندان ثابت کرده‌اند از هر سه لقمه غذای انسان یک لقمه آن به زنبور عسل وابسته است.
- فهرست مطالب
- بررسی تاریخچه زنبوداری در جهان
- قدمت زنبورداری در ایران
- منشا پیدایش زنبور عسل
- زنبورداری سنتی
- آغاز زنبورداری نوین
- راه اندازی زنبورداری و سرمایه لازم
- سخن آخر و سوالات متداول
تاریخچه زنبورداری در جهان
زنبور عسل از دوران ماقبل تاریخ در کنار انسان ها زندگی می کرده است. در تاریخچه زنبورداری، زنبورعسل برای قرن ها بخشی از فرهنگ بشر بوده است. در نقاشی‌های غار و سنگ نوشته‌ها، دسته زنبورها و جمع آوری عسل وجود دارد.
با این حال، شواهد مستقیم زیادی در مورد زمان و مکان شروع برداشت مردم از عسل و موم از حشرات وجود ندارد. دانشمندان بین المللی بیش از 6000 ظرف سفالی را مورد بررسی قرار دادند تا نقشهای از زنبورهای عسل را در هر زمانی که ظهور کرده بود، تهیه کنند.
قدیمی ترین شواهد در مورد ارتباط انسان با زنبورعسل، که قدمت آن تقریباً به 9000 سال قبل برمی گردد در ترکیه فعلی یافت شد. با گذشت چند هزار سال، موم در سراسر شبه جزیره بالکان از جمله یونان، رومانی، صربستان و سپس در مکان های اشغال شده توسط کشاورزان اولیه در اروپای مرکزی شناسایی شد.
اولین شواهد در مورد استفاده از زنبورهای عسل در شمال آفریقا نیز در همان زمان یافت شد. در جزایر جنوب انگلیس، رد پای محصولات زنبور عسل در ظروف قدیمی در زمان نوسنگی پیدا شد.
تاریخچه زنبورداری در ایران
به طور قطع زنبورداری در ایران دارای پیشینه تاریخی می‌باشد. مردم کشوری مانند ایران با این همه فرهنگ دیرینه و درخشان قطعاً از وجود زنبور عسل اطلاع کافی داشته و از فواید آن بهره برده‌اند.
یکی از قضایایی که موجب کشف آشنایی ایرانیان با زنبورعسل می‌شود مربوط به خنجر مفرغی می‌باشد که در لرستان کشف شده‌است. این خنجر منقوش به شکل زنبور عسل است. این خنجر منتسب به ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌باشد و در حال حاضر در موزه شهر بروکسل نگهداری می‌شود. همچنین در آثار باستانی منتسب به ۴۶۰ سال قبل از میلاد مسیح و دوره هخامنشیان آثار مشخصی از زنبورداری در ایران وجود دارد.
اگر بتوانیم ثابت کنیم زنبور عسل از زمان های قدیم در ایران وجود داشته است، می‌توان گفت استان‌های شمالی کشور مانند: گرگان، مازندران و گیلان به دلیل سرسبز بودن و فراوانی دائمی گل ها، قابلیت بیشتری جهت زندگی زنبور عسل از خود نشان داده اند.
انواع مختلف گل ها و گیاهان به دلیل بارش فراوان در این مناطق رشد کرده و عرصه را برای زندگی زنبور عسل مناسب می کنند. در استان های مذکور از دیرباز زنبور عسل به صورت وحشی در جنگل های انبوه زیسته و هنوز هم زندگی می کند. برخی از مردم خوانسار معتقدند زنبورداری در آن منطقه قدمتی دست کم ۴۰۰ ساله دارد. زنبورداران این منطقه تا چند نسل از اجدادشان که به زنبورداری مشغول بوده اند را می شناسند و یا با نام آن ها آشنایی دارند.
قدمت زنبورداری در زبان فارسی
آیا واژه ” مازندران ” را نمی توان معرف قدمت و فراوانی زنبور عسل در این استان دانست؟ آیا مازندران به معنی منطقه پر از زنبور می باشد؟
واژه ” ماز ” در لهجه مازندرانی به معنی ” زنبور ” می باشد. حروف تشکیل دهنده مازندران، ماز + اندر + آن هستند. اگر این فرض درست باشد مازندران به معنی منطقه‌ای پر از زنبور می باشد.
تاریخچه زنبورداری در ایران باستان
از روزگار پیش از کوروش کبیر تا این زمان، نشانه ای دقیق جهت تایید وجود زنبور عسل در ایران به دست نیامده است. اما نمی‌توان با گواهی بر این مسئله گفت که زنبور عسل در ایران باستان وجود نداشته است. زیرا دقیقاً در همین وقت در مناطق هم جوار مانند سومر و بابل، عسل و زنبور عسل فراوانی وجود داشته و این مسئله در ادبیات و متونی که از آن ها به جا مانده به طور آشکار دیده می شود.
در عین حال ناممکن است که در تمام کشورهای هم مرز با ایران زنبور عسل آن هم به طور فراوان وجود داشته باشد اما بناگاه به طور کلی نسل اش در ایران از بین رفته باشد.
در تاریخچهزنبورداریدرایران و خصوصا در دوره هخامنشیان، نگهداری زنبور عسل در آن روزگار رواج فراوانی داشته و در این روزگار به جای شکر از عسل استفاده می کردند. از وجود سنگ نوشته یا نقاشی مرتبط به زنبورعسل از دوران کوروش کبیر به بعد تا به امروز بی اطلاعیم، اما باور داریم دلیل محکمی جهت ثابت کردن وجود زنبور عسل در ایران باستان وجود دارد و آن هم ادبیات است.
ساکارز عسل چیست و چه ویژگی‌هایی در عسل به آن وابسته است
منشأ زنبور عسل
محققان سوئدی در پژوهش اخیر خود در مورد منشأ پیدایش زنبور عسل دریافته‌اند که این حشره آفریقایی نیست. به گزارش سرویس پژوهشی ایسنای خراسان؛ تحقیقات جدید محققان دانشگاه اوپسالای سوئد ثابت کرده که سرچشمه این حشره آسیاست.
محققان با بررسی تنوع ژنوم زنبور عسل دریافتند در آسیا این تنوع بیشتر دیده می‌شود. به گفته دانشمندان، زنبور عسل اروپایی یا زنبور عسل غربی با نام علمی Apis mellifera، ابتدا در آسیا وجود داشته و سپس به سرعت در سراسر اروپا و آفریقا ازدیاد یافته است.
متی وبستر، محقق دانشگاه اوپسالای سوئد اظهار کرد: زیستگاه اصلی این حشره آسیا بوده و بعدها به مناطق دیگر مهاجرت کرده است. این مطالعه همچنین نشان داد تغییرات آب و هوایی به شدت در جمعیت زنبور عسل تاثیر داشته است. نتایج این تحقیق در مجله Nature Genetics منتشر شده است.
زنبورداری سنتی در ایران
با توجه به تاریخچه زنبورداری، روش زنبورداری در ایران از قدیم الایام سنتی و بسیار ابتدائی بوده است. رشته زنبورداری در آن زمان به عنوان یک حرفه اصلی شمرده نمی‌شد و همین امر باعث عقب ماندن این صنعت شده است. لذا بیشتر کشاورزان و دامداران و روستائیان تعدادی کندوی زنبورعسل را برای تولید یک محصول فرعی (عسل) نگهداری می‌نمودند. این امر باعث شد روشهای اولیه زنبورداری به نسل‌های بعدی منتقل شده و ادامه یابد.
در حال حاظر هنوز در برخی از روستاها و مناطق زنبورداری به روش سنتی و اولیه رایج است. بر حسب سنت منطقه کندوهای زنبور عسل به اشکال مختلف از جمله: سبدی، چلیکی، تنه درختی، سفالی و غیره نگه داری می شوند. جمعیت این کندوها معمولا کم است و بعلت عدم امکان جابجائی شانهای آنها و مراقبت دائم از داخل کندوها نمی شود مدیریت صحیحی را در این کندوها اعمال نمود. زنبور عسل در این کندوها بطور طبیعی و خودبخود شان می‌سازد و در قسمت جلوی کندو اقدام به پرورش نوزادان می کند و شان های قسمت عقب کندو، عسل ذخیره می نماید.
در اکثر نقاط ایران زنبوردارانی که دارای کندوهای بومی هستند اقدام به مهاجرت نمی کنند و تقریباً زنبورداری به روش ثابت انجام می شود . طبیعی است بواسطه محدود بودن منابع شهد و گرده، همچنین از نظر دوام آنها این کندوها نمی توانند عسل زیادی را ذخیره نمایند. علاوه بر این همانطور که اشاره شد به واسطه عدم اطلاع از وضعیت داخل کندوها و عدم امکان جابجائی شانها نمی توان مدیریت صحیح را در آنها اعمال کرد. لذا مقدار محصول آنها بسیار پایین است. کندوهای بومی سالانه حدود 3 کیلوگرم عسل تولید می‌کنند.
بررسی ویژگی های عسل کنار طبیعی
زنبورداری نوین در ایران و جهان
در سال 1851 یک آمریکایی اهل فیلادلفیا به نام لانگستروت کشف مهمی کرد که سر آغاز کلیه پیشرفتهای زنبورداری امروز می‌باشد. او متوجه شد که اگر فاصله بین قاپ ها و قاب و کندو 9/3 باشد؛ زنبورها دیگر در بین قابها و بدنه موم اضافی به وجود نمی‌آورند. این فاصله که به آن فضای زنبور گفتند مورد قبول زنبورداران قرار گرفت و مبنای ساخت کندوهای جدید با قابهای متحرک شد.
لانگستروت بنیان گذار زنبورداری نوین 
کندوهای مدرن با قاب های متحرک
تاریخچه زنبورداری در کشور ما تا حدود 80 سال پس از آغاز زنبورداری نوین در کشورهای پیشرفته، به صورت سنتی و با کندوهای سبدی، کوزه ای، تنه درختی، چلیکی و با لوازم بسیار ساده و ابتدایی انجام می‌شد. اینکه در چه سالی نخستین کندوی مدرن در ایران استفاده شد به طور دقیق و مستند معلوم نیست. اما به طور حدودی می توان گفت که شروع زنبورداری نوین در ایران از سال 1320 تا 1332 است. از آن زمان به بعد بسیاری از کندوهای سنتی با کندوهای مدرن جایگزین شدند.
ملکه‌های اصلاح شده حدود سال 1330 به ایران وارد شدند و این روند تا 25 سال ادامه داشت. سالانه حدود 50 هزار ملکه به کشور وارد و بین زنبورداران توزیع می‌شد.
برگه ازمایش عسل شامل چه مواردی است
شروع پرورش زنبور عسل
در ادامه می‌خواهیم سرمایه اولیه لازم برای شروع کار زنبورداری و سود حاصل از این کار را برای شما برآورد نماییم. پس علاقمندان به این حرفه که هنوز اقدامی در این راستا انجام نداده‌اند، مطالب را تا انتها مطالعه کنند.
اولین مزیت این حرفه این است که با اندکی سرمایه، وسایل کم و بدون نیاز به نیروی کار می‌توان این شغل را راه اندازی کرد. نکته دوم این است که برخلاف اکثر مشاغل تولیدی یا کشاورزی و یا خانگی که غیر قابل جابجایی و ثابت هستند، زنبورها را می شود حمل و نقل کرد و اگر در مراتع فعلی، وضعیت گل و گیاه مناسب نباشد می توان به مناطقی که وضع بهتری دارند برد . از این نظر ریسک پذیری و تلف شدن زنبورها نسبت به شغل های دیگر حوزه کشاورزی و دامپروری کمتر است. زنبورها بر مدار گل کار می کنند. کسی که بخواهد عسل طبیعی و بدون شکر تولید کند؛ ضرورت ایجاب می کند برای کار کردن زنبورها آنها را به مراتع مناسب انتقال دهد.
سرمایه لازم برای شروع زنبورداری
هیچکس نباید بگوید سودی که یک زنبور دار به دست می‌آورد برای من هم باید همین گونه باشد. زیرا زنبورداری صد در صد به تجربه و مدیریت، نوع نژاد زنبورها، نوع کندو، جمعیت کلنی ، جابجایی کلنی و ثابت بودن و … بستگی دارد .
اما بطور تقریبی می توان گفت قیمت یک کلنی زنبور عسل خوب و قوی که مقداری هم عسل داشته باشد 500 هزار تومان می باشد. که بعد از یک یا دو ماه که عسل برداشت شد می توان همان 500 هزار تومان سرمایه اولیه را درآورد. یعنی 10 کیلو عسل هم از این کلنی زنبور به دست بیاید و به فروش برسد بیش از 700 هزار تومان درآمد دارد. با این فروش سرمایه اولیه برمی گردد و سودش هم به دست می‌آید.از طرف دیگر یک کلنی زنبور هم برای فرد باقی می ماند که می تواند بچه گیری کند و تعداد کلنی زنبور را افزایش دهد.
وسایل زنبورداری چه تاثیری بر کیفیت عسل دارند؟
چه عسلی برای خریدن مناسب است
بهترین عسل را ما داریم:
-
عسل زلال طبیعی کد ٣٧436,000 تومان -
عسل زلال طبیعی کد ٣٥436,000 تومان
سخن آخر
زنبور عسل یکی از موجوداتی است که می‌توان گفت بدون آن حیاط بر روی زمین امکان ندارد. شواهد نشان می‌دهد که مردم باستان توانایی بهره بری از زنبور عسل را دشته و از آن استفاده کرده‌اند. تاریخچه زنبورداری در ایران و جهان به دو دوره زنبورداری سنتی و مدرن تقسیم می‌شود.
در زنبورداری سنتی با استفاده از وسایل ساده در حد کمی می‌توانستند از کندو ها عسل برداشت کنند. اما با ورود زنبورداری نوین توانایی انسان در استفاده از زنبور برای تولید عسل به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد. این روند به صورت روز افزون ادامه دارد.
سوالات متداول
اطلاعات قابل اطمینانی از محل دقیق پیدایش زنبور عسل وجود ندارد. اما دانشمندان بر این باور اند که اولین گونه‌های زنبور عسل در آسیا می‌زیسته اند.
با توجه به نقاشی‌های روی غار‌ها و سنگ نوشته‌های قدیمی، قدمت زنبور عسل به 150 میلیون سال قبل بر میگردد.
در سال 1851 و با تلاش‌های یک آمریکایی به نام لانگستروت که کارهای او زمینه لازم برای مدرنیته شدن زنبورداری را فراهم آورد.
